Lythrum predstavlja vrtu jednogodišnjih ili višegodišnjih zeljastih, kosmatih biljaka, koje pripadaju porodici Lythraceae (dikotiledonskih biljaka). Najčešće rasprostranjena vrsta kod nas je Potočnjak, poznat još kao vrbica.
Potočnjak /Lythrum salicaria / ima kratak, zadebljan rizon. Stablo joj je visine do 1 m, pokriveno listovima. Listovi potočnjaka su obično sa srcastom osnovom, lancetni, sedeći, donji obrnuti, obično po dva, ali nekad i po tri u pršljenu, a gornji uzastopni, duguljasti ili duguljasto-lancetni, isto u obliku srca u osnovi.
Po obliku liče na vrbicu. Cvetovi biljke su sakupljeni po mnogo u pršljenove u pazuhu godnjil listova do cvetova. Čašica je sa šest listova, srasla u krug. Krunica je sastavljena od šest crvenih, crveno-plavih ili roze listića, pričvršćenih za ivicu kruga čašice. Plod je tipa čaure koja se otvara sa dva kapka.
Potočnjak je rasporstranjen u umerenim oblastima severne hemisfere, u Evropi - na severu do Škotske i Skandinavije, na Balkanskom poluostrvu, Rusiji (evropskom delu, Kavkazu, Sibiru, srednjoj Aziji) Severnoj i Južnoj Americi, Australiji. Kod nas se sreće u žbunovima i pored vode, kanala, potoka, oko rovova, po vlažnim šumskim poljanama, dolinama i u celoj zemlji do 1000 m nadmorske visine. Cveta od juna do jeseni.
Vrste Lythrum-a
Sreće se oko 35 vrsta cvetnica od kojih su samo dve dekorativne - potočnjak i šibljasta vrbičica (Lythrum virgatum).
Od potočnjaka je napravljeno nekoliko vrsta. Stichflame ima purpurno-roze cvetove i dostiže visinu do 1.40 m. Zigeunerblu ima jarko tamnocrvene cvetove i dostiže 1.20 m visinu.
Vrsta /Lythrum virgatum/ poreklom je iz Evrope. Biljka dostiže do 0, 5 do 1 m. Mnogo liči na potočnjak, ali stabla i cvetovi su sitniji. Lepa sorta ove vrste je Rose Queen, sa roze cvetovima.
Druga šarmantna vrsta je Lythrum alatum, koja predstavlja cvetnicu, zeljastu biljku iz porodice Lythraceae (dikotiledonskih biljaka). Biljka je endemin za vlažne zone u centralnom i istočnom delu SAD-a i Ontaria. Stablo mu je pravo, razgranato, dostiže do 1 m visine. Listovi su duguljasti, elipsasti, sa nazubljenim ivicama. Plod je duguljasta kapsula, ispunjena mnogobrojnim malim semenkama. Ova vrsta je ljubčasta i plavo-ljubičasta.
Vrsta Lythrum californicum takođe treba da se pomene. Lythrum californicum je poreklom iz severnog dela Meksika i jugozapadnog dela SAD-a. Predstavlja višegodišnju zeljastu biljku, takoše iz porodice Lythraceae (dikotiledonskih biljaka). Sablo biljke je pravo, ponekad razgranato i dostiže visinu od 20 do 60 cm. Listovi biljke su lancetnog oblika, pokrivena voskom, dostiže dužinu od 1 do 7 cm. I kod ove vrste plod je ovalna kapsula, sadrži mnogobrojne sitne semenke. Karakterističan je ljubičasti ukras.
Sastav Lythrum-a
U sastav potočnjaka ulaze tanini - 5-10 %, sluz, pektin, malo eteričnog ulja, karoten (provitamin A), smole, jedan flavon, vosak, masno ulje, organske kiseline, njihove soli itd.
Semenke biljke sadrže jedan alkaloid i glukozidni litrarin, nadzemni delovi - glukozida salikarin i tragove eteričnog ulja - a cvetovi - flavonoide. Ustanovljena je i antibakterijska aktivnost biljke.
Gajenje lythrum-a
Da biste se radovali lepom i zdravom cvetu, treba da ispunite nekoliko prostih uslova. Osnovno što je potrebno je da zemljište bude mnogo vlažno, bogato hranljivim sastojcima. Ako pored mesta gde ste ima potok ili mesto sa vodom, možete staviti biljku na samu obalu.
Razmnožavanje je kroz semenke, ali i vegetacijom. Semenke se poseju u septembru u vlažne leje ili u saksiju, podloga treba da bude puna vode. Pokrijte sa 0, 5 cm zemljišta.
Čim se razvije 4-5 listova, biljka se može posaditi na stalno mesto. Češće se praktikuje razmnožavanje vegetacijom, deljenjem korena. Tako će biljka ranije cvetati. Kada se korite za vodene površine, prvo se koren posadi u korpice. Stavlja se na mesto, pokriva se sa 5-6 cm vode.
Sakupljanje i čivanje lythrum-a
Upotrebljavaju se delovi stabla na vrhu biljke /Herba Salicariae/. Beru se od jula do avgusta. Za vreme branje se seku vrhovi sa listovima i cvetajući delovi stabla biljke. Prilikom branja se čisti od slučajnih primesa.
Prilikom branja treba da se pazi da se biljka ne pomeša sa drugim vrstama. Sakupljeni materijal se suši u provetrivim prostorijama ili u sušari na temperaturi ne višoj od 40 stepeni. Od oko 5-5.5 kg sveži se dobija 1 kg suvih vrhova biljke.
Koristi od lythrum-a
Potočnjak ima konstipaciono, protiv upalno, antiseptičko dejstvo, takođe zaustavlja krvarenje. Biljka se koristi od davnina u balkanskoj medicini. Još je Dioskorid prepisuje kod iskašljavanja krvi, krvi iz nosa, dizenterije, krvarenja iz materice itd. U prošlosti se biljka koristila kod groznice, tifusa, problema sa jetrom. Takođe, postoji tvrdnja da potočnjak pokmaže kod problema sa očima, ali to još nije dokazano.
Biljka se preporučuje pretežno kod stomačno-crevnih grčeva, dijareje, hemoroida. Koristi se i kao protivupalno dejstvo i kao dejstvo za prestanak krvarenja kod stomačno-crevnih upala i krvarenja iz pluća. Žuborenjem se leči bolno grlo i angina. A napitkom se otklanjaju fleke i ožiljci po koži. Spoljašnje se prilaže i kod rana koje krvare.
Sok od biljke se koristi za impregnaciju ribarskih mreža - one ne trule i postaju dugotrajnije i zdravije. Takođe, potočnjak je odilčna medonosna biljka. U prošlosti se od cvetova nekih vrsta izvlačila crvena boja koja se upotrebljavala za proizvodnju šarenih bombona. Osim što su korisne, ove biljke su efikasne i nežne, zato se uspešno mogu koristiti za aranžiranje bašta i cvetnih kutaka.
Narodna medicina sa lythrum-om
U narodnoj medicini napitak od potočnjaka se upotrebljava adstrigentno i protivupalno sredstvo kod dijareje i dizenterije, hrnoničnog stomačnog i crevnog katra, kod stomačnih i crevnih grčeva i hemoroida.
Pripremite napitak tako što ćete preliti 2 supene kašie sitno iseckane biljke sa 500 ml vrele vode. Procedite smesu, kad se ohladi. Prirpemljenu dozu popijte za dva dana.
Kod rana koje krvare se stavlja spoljašnje izgnječena sveža biljka u obliku obloge.
U ruskoj narodnoj medicini, potočnjak se koristi kod bolova u želucu, krvarenja iz materifce i za kupanje izmorene dece.
